Các giai đoạn quan trọng trong sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi

Các giai đoạn trong sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi là những cột mốc bé bắt đầu những bước đi đầu tiên, mở ra hành trình khám phá đầy mới lạ và thú vị. Đây không chỉ là thời kỳ bé phát triển về thể chất mà còn hình thành các kỹ năng giao tiếp, cảm xúc và ngôn ngữ. Trẻ ở độ tuổi này thường tò mò, tràn đầy năng lượng nhưng cũng có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc và hành vi. 

Dưới sự tham vấn bởi BS.CKI.Vương Thị Yến- Bác sĩ chuyên khoa Nhi tại Hệ thống Đa khoa Quốc tế Sài Gòn (SIGC), bài viết này sẽ giúp bố mẹ hiểu rõ hơn về các giai đoạn phát triển quan trọng, từ đó đồng hành cùng con trong quá trình lớn lên của trẻ. 

Sự phát triển chung của trẻ giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi

Trong giai đoạn phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi, trẻ bắt đầu bước vào giai đoạn khám phá những khả năng mới của mình, đặc biệt là khả năng di chuyển, giao tiếp và làm những điều mình thích. Khác với năm đầu đời, lúc này, trẻ không còn hoàn toàn phụ thuộc vào người lớn mà đã nhận thức được mình có thể tác động đến người khác. Trẻ có thể khiến bố mẹ vui vẻ hoặc tự do làm những điều mà trẻ mong muốn, dù điều đó không phải lúc nào cũng phù hợp với mong đợi của mẹ.

Ba kỹ năng mới mà trẻ phát triển trong giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi giúp trẻ đạt được sự tự lập, độc lập và khả năng tự kiểm soát. Trong quá trình khám phá thế giới xung quanh, trẻ bắt đầu thách thức những giới hạn mà bố mẹ đã đặt ra. Trẻ có thể tận dụng lúc bố mẹ không chú ý để làm những việc mà mình yêu thích. Điều này cho thấy trẻ đã nhận ra rằng mong muốn cá nhân của mình không cần phải luôn trùng khớp với mong đợi của bố mẹ. 

Với sự phát triển của ngôn ngữ, trẻ không còn cần sự hiện diện liên tục của mẹ để cảm thấy an toàn nữa. Chỉ cần gọi mẹ và nhận được phản hồi, trẻ đã có thể tiếp tục khám phá môi trường xung quanh một cách tự tin và yên bình. Sự tiến bộ này là một bước phát triển quan trọng trong sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi.

Khi bước vào tuổi lên 2, trẻ bắt đầu bộc lộ ý thức độc lập bằng cách thường xuyên từ chối mọi thứ. Việc nói “không” trở thành phương tiện để bé khẳng định mong muốn của bản thân, thậm chí trái ngược với điều cha mẹ yêu cầu. Đây là dấu hiệu cho thấy trẻ đang dần hình thành sự phát triển cá nhân và xây dựng sự độc lập riêng.

Quá trình học đi vệ sinh của trẻ diễn ra dần dần. Trong đó, việc tự chủ đi đại tiện thường dễ dàng hơn so với tiểu tiện. Trẻ thường học cách kiểm soát tốt vào ban ngày trước khi có thể tự chủ trong khi ngủ trưa hoặc ban đêm. Tuy nhiên, một số trẻ khoảng 2 tuổi có thể giữ sạch sẽ vào cả ban đêm.

Các chuyên gia khuyến cáo không nên bắt đầu việc dạy trẻ đi vệ sinh trước khi bé tròn 18 tháng, vì lúc này hệ thần kinh của trẻ mới đủ phát triển để kiểm soát các cơ hậu môn. Điều này liên quan đến sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi, khi trẻ bắt đầu thể hiện khả năng như leo cầu thang một cách vững vàng.

Nghiên cứu chuyên sâu về quá trình phát triển của trẻ từ 1 – 3 tuổi và những lưu ý về dinh dưỡng từ ANKOOR HOSPITAL:

Sự phát triển trí tuệ ở trẻ em giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi

Từ 12 đến 18 tháng tuổi, trẻ bắt đầu khám phá thế giới thông qua những hoạt động thực tế. Bé sẽ thử nghiệm các hành động như đẩy hoặc kéo đồ chơi để hiểu rõ hơn về nguyên lý hoạt động. Chẳng hạn, khi làm đổ một tháp đồ chơi, trẻ sẽ cố gắng ước lượng lực cần thiết hoặc điều chỉnh cách xếp các khối sao cho thăng bằng. Giai đoạn này đánh dấu sự phát triển về tư duy logic, giúp trẻ hiểu rõ hơn về nguyên nhân và kết quả trong môi trường xung quanh.

Những hành vi mới thường xuất hiện trong giai đoạn này bao gồm: 

• Sử dụng công cụ hoặc vật đỡ để kéo các đồ vật về phía mình. Ví dụ, khi muốn lấy một cái cốc trên tấm thảm, trẻ có thể kéo thảm để lấy cốc. 
• Dùng dây để kéo một món đồ hoặc sử dụng một cây gậy để kéo các vật ở xa.

Từ 18 đến 24 tháng tuổi, trẻ bắt đầu hình thành các hình ảnh tư duy trước khi thực hiện hành động. Mặc dù đây là những bước đầu tiên trong quá trình này, nhưng nó thể hiện sự tiến bộ trong sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi, khi trẻ có thể “nghĩ” về hành động trước khi thực hiện thay vì chỉ đơn thuần thử-sai như trước.  

Từ khi bé được 18 tháng, trẻ bắt đầu củng cố những gì đã nhận thức và khám phá về thế giới thông qua cả tư duy và vận động để hình thành khả năng tư duy trừu tượng. Đây chính là thời kỳ “tư tiền thao tác”, khi trẻ dần bước vào giai đoạn tư duy tiền thao tác, bắt đầu từ 2 tuổi và kéo dài đến 7 tuổi.

Trẻ sẽ bắt đầu học cách thể hiện suy nghĩ của mình và biểu hiện mọi thứ xung quanh mình qua các biểu tượng như ngôn ngữ hay tranh vẽ. Ban đầu, trẻ sẽ sử dụng các biểu tượng có liên kết với sự vật thực tế, chẳng hạn như các biển báo giao thông (rẽ phải, rẽ trái). Khi trưởng thành hơn, trẻ sẽ chuyển sang sử dụng kí hiệu, những biểu tượng mang tính quy ước, chẳng hạn như chữ viết. 

Một trong những biểu hiện đầu tiên của kiểu tư duy này là khả năng bắt chước hành động ngay cả khi không có người làm mẫu. Sau đó, trẻ bắt đầu tham gia vào các trò chơi tưởng tượng, vẽ tranh, hoặc sử dụng ngôn ngữ để biểu đạt những hình ảnh trong suy nghĩ của mình. 

Sự phát triển ngôn ngữ của trẻ từ 1 đến 3 tuổi

Trong giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi, sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi tập trung nhiều vào khả năng ngôn ngữ. Khi mới 1 tuổi, trẻ chỉ nói được khoảng 5 đến 10 từ. Đến khi bước sang 2 tuổi, vốn từ vựng của bé có thể mở rộng đến 200 từ.

Trẻ bắt đầu nói những từ đơn giản trước. Khi khoảng 18 tháng, trẻ sẽ dần ghép từ thành các câu ngắn. Lần đầu tiên trẻ có thể tạo ra câu gồm 2 từ (như “bé ăn”) hoặc các câu phủ định (ví dụ “không ngủ”).

Lên 3 tuổi, trẻ bước vào giai đoạn đặt câu hỏi liên tục. Bé sẽ hỏi “tại sao” về mọi thứ xung quanh, chẳng hạn như “Tại sao ông mặt trời lại sáng?” hay “Tại sao nước đá lạnh?”

Các cột mốc thời gian về khả năng ngôn ngữ mà trẻ có thể đạt được: 

Đến 18 tháng tuổi, trẻ có thể:

• Chỉ được 2-3 bộ phận trên cơ thể (như mũi, mắt).
• Xác định một hoặc hai hình ảnh đơn giản (ví dụ “con chim”, “con cá”).
• Hiểu và thực hiện một số mệnh lệnh đơn giản.
• Thích thú với các cuốn sách có hình ảnh minh họa.

Khoảng 2 tuổi, trẻ bắt đầu:

• Phát triển khả năng nhận biết cơ thể, ví dụ như chỉ ra 4 hoặc 5 bộ phận cơ thể
• Nhận biết được 1-2 màu sắc 
• Biết đếm đến 3 hoặc 4.

Đến khi 3 tuổi, trẻ có thể: 

• Có khả năng đếm đến 10
• Nhận diện và gọi tên khoảng 8 bộ phận cơ thể.
• Nói tên, tuổi của mình, và nhận biết được giới tính, chẳng hạn như mình là bé trai hay bé gái.
• Bắt đầu hát các bài hát đơn giản. 

Tuy nhiên, các mốc thời gian này chỉ mang tính tham khảo, vì sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi có thể khác nhau. Nếu đến 2 tuổi mà trẻ chưa nói được từ nào, hoặc sau 3-4 tuổi vẫn sử dụng các câu ngắn và thiếu cấu trúc, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để kiểm tra phát triển ngôn ngữ và nhận được sự tư vấn từ bác sĩ. 

Sự phát triển tâm vận động của trẻ từ 1 đến 3 tuổi

Vận động thô

• Khi trẻ khoảng 18 tháng tuổi, trẻ bắt đầu chạy nhưng dễ vấp ngã, có thể nhảy bằng cả hai chân và lên xuống cầu thang với sự hỗ trợ hoặc vịn tay vào cầu thang. Ngoài ra, trẻ cũng có khả năng ngồi xổm một cách dễ dàng. 
• Đến 2 tuổi, trẻ có sự cải thiện về khả năng giữ thăng bằng, có thể tự đi lên xuống cầu thang nhưng thường đặt cả hai chân trên cùng một bậc. Lúc này, trẻ cũng chạy nhanh hơn và leo trèo thành thạo. 
• Vào lúc 3 tuổi, trẻ có thể bước xen kẽ khi lên xuống cầu thang và rất thích nhảy từ bậc cao xuống, đồng thời có thể nhảy lò cò một cách linh hoạt.

Vận động tinh

• Khoảng 15 tháng tuổi, trẻ bắt đầu biết cầm thìa nhưng thường đưa ngược vào miệng. Trẻ cũng có thể lật giở trang sách nhưng không thành thạo, thường bỏ qua nhiều trang. Bên cạnh đó, trẻ bắt đầu biết ném bóng và đẩy các vật dụng như ghế. 
• Khi 18 tháng, trẻ có thể kéo đồ chơi phía sau, sử dụng chân để đá bóng, tự tháo giày và cởi quần áo nếu không có cúc, đồng thời tự ăn một cách tương đối sạch sẽ. 
• Đến 2 tuổi, trẻ có thể ăn bằng thìa một cách gọn gàng, biết xoay tay nắm cửa và tháo lắp các đồ vật.
• Lúc 3 tuổi, trẻ có thể tự cài cúc, kéo khóa, đi giày và xây tháp từ 10 khối hình. Trẻ cũng bắt đầu biết sử dụng kéo một cách khéo léo.

Trong giai đoạn sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi, các kỹ năng vận động thô và tinh của trẻ dần hoàn thiện, giúp trẻ trở nên thoải mái hơn trong các hoạt động hàng ngày.

Sự phát triển cảm xúc của trẻ từ 1 đến 3 tuổi 

Sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi thường đi kèm với những cảm xúc mạnh mẽ như giận dữ, quấy khóc và hành động phá phách khi trẻ không đạt được điều mình mong muốn. Những biểu hiện này là cách trẻ tìm kiếm sự chú ý từ người lớn và thể hiện khả năng tương tác với môi trường xung quanh. Việc hiểu được điều này giúp phụ huynh có những phản ứng phù hợp để hỗ trợ con cái.

Trong giai đoạn này, việc trẻ có hành vi bắt nạt bạn bè có thể xảy ra. Mặc dù điều này không phải là hành vi tích cực, nhưng đôi khi trẻ mới tập đi có xu hướng sử dụng lực như cắn hoặc tát. Nếu con bạn gặp phải tình huống này, việc nói chuyện với cha mẹ của trẻ khác hoặc giáo viên để giải quyết vấn đề một cách khéo léo là rất cần thiết. 

Trò chơi dành cho trẻ từ 1 đến 3 tuổi

Từ 12 đến 18 tháng tuổi, trẻ muốn: 

• Các món đồ chơi phát nhạc hoặc tạo ra âm thanh khi đẩy, kéo sẽ giúp kích thích sự phát triển trí tuệ của trẻ, như: những chiếc xe đẩy, đồ chơi con vật di chuyển… 
• Khi đến giờ tắm, bạn có thể cho trẻ chơi cùng các món đồ như vịt nhựa hay thuyền nhỏ để tăng cường sự vui thích.
• Các trò chơi với nước như rót nước từ cốc này sang cốc khác. 
• Những thùng giấy hoặc hộp đựng đồ chơi cũng là món đồ lý tưởng cho trẻ. Trẻ thường thích đổ đồ chơi ra rồi lại gom vào, điều này không chỉ là trò chơi mà còn giúp trẻ học kỹ năng phối hợp tay mắt.
• Sách, tranh, ảnh có màu sắc rực rỡ và bìa cứng

Trẻ từ 2 đến 3 tuổi, trẻ cần:

• Các mô hình động vật, nhà kho hoặc gara ô tô. Những món đồ chơi cần đủ lớn, an toàn giúp trẻ không nuốt phải, đồng thời kích thích trí tưởng tượng. 
• Các thùng nhiều đồ chơi, khối xếp hình, mũ 
• Chơi xếp chồng các khối hình.
• Vẽ tranh với bút chì màu 

Ở độ tuổi này, trẻ thích thú với việc bắt chước các hoạt động của người lớn như gọi điện thoại, nấu ăn hoặc thậm chí là soi gương. Điều này là dấu hiệu quan trọng trong sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi, vì trẻ đang dần học cách hiểu và tương tác với thế giới xung quanh.

Tranh vẽ của trẻ từ 1 đến 3 tuổi

• Giai đoạn 15 tháng tuổi, trẻ bắt đầu cầm bút chì và vẽ các đường nét nguệch ngoạc đầu tiên. 
• Đến khoảng 18 tháng tuổi, bé có khả năng kiểm soát tốt hơn và bắt đầu vẽ trong giới hạn của tờ giấy. 
• Khi đạt 2 tuổi rưỡi, trẻ đã có thể bắt chước hình dạng đơn giản như một hình tròn.
• Ở độ tuổi 3, trẻ sẽ biết cách vẽ các hình tròn hoàn chỉnh và dấu thập rõ ràng.

Tranh vẽ người: Từ 2 đến 3 tuổi, tranh vẽ của trẻ thường chưa giống hình người. Con người chỉ đơn giản là một cái đầu lớn. Các chi tiết như tóc, tay, chân thường được vẽ dưới dạng các nét đơn giản, tạo hình kiểu “người nòng nọc”.

Xem thêm video phân tích về Các giai đoạn quan trọng trong sự phát triển của trẻ từ BabyPillars:

Child Development, What is it? The 5 stages of a child development explained in this video -BabyPillars:

Những câu hỏi thường gặp về các giai đoạn phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi

Trẻ có cần tiêm phòng không?

Có, tiêm phòng là rất quan trọng trong giai đoạn này để bảo vệ sức khỏe trẻ. Trẻ từ 1 đến 3 tuổi cần hoàn thành các mũi tiêm theo lịch tiêm chủng quốc gia, bao gồm các vaccine ngừa bệnh sởi, quai bị, rubella và viêm gan B. Tiêm phòng không chỉ bảo vệ trẻ mà còn giúp ngăn ngừa dịch bệnh trong cộng đồng. 

Có cần khuyến khích trẻ hoạt động ngoài trời không?

Có, việc khuyến khích trẻ hoạt động ngoài trời rất cần thiết cho sự phát triển thể chất và tâm lý. Trẻ sẽ có cơ hội vận động, khám phá thiên nhiên và phát triển kỹ năng xã hội khi chơi cùng bạn bè. Hoạt động ngoài trời cũng giúp trẻ cảm thấy thoải mái và giảm căng thẳng.

Làm thế nào để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ tốt hơn?

Cha mẹ có thể giúp trẻ phát triển ngôn ngữ bằng cách thường xuyên nói chuyện, đọc sách và hát với trẻ. Tạo môi trường giao tiếp thân thiện và khuyến khích trẻ diễn đạt ý tưởng của mình sẽ giúp trẻ tự tin hơn trong việc sử dụng ngôn ngữ. Bố mẹ cũng nên lắng nghe và phản hồi tích cực khi trẻ nói. 

Trẻ có thể gặp khó khăn gì trong giai đoạn này?

Trẻ có thể gặp một số khó khăn trong giai đoạn phát triển này, như khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc, lo lắng khi tách khỏi cha mẹ, hoặc các vấn đề về hành vi. Cha mẹ cần kiên nhẫn, lắng nghe và tìm cách hỗ trợ trẻ vượt qua những thách thức này. Việc tạo ra môi trường an toàn và yêu thương sẽ giúp trẻ phát triển tự tin hơn.

Sự phát triển của trẻ từ 1 đến 3 tuổi là một hành trình thú vị nhưng cũng đầy thử thách đối với cả trẻ và cha mẹ. Việc hiểu và nắm rõ những cột mốc phát triển quan trọng sẽ giúp bạn hỗ trợ bé yêu phát triển toàn diện, từ thể chất đến tinh thần. Hãy luôn kiên nhẫn và nhẹ nhàng khi bé gặp khó khăn, đồng thời tạo cho bé môi trường an toàn để học hỏi và khám phá. 

Nếu bạn còn bất kỳ thắc mắc nào về sự phát triển của trẻ, đừng ngần ngại liên hệ với Hệ thống Đa khoa Quốc tế Sài Gòn (SIGC) qua số hotline hoặc website để được đội ngũ bác sĩ chuyên khoa Nhi tư vấn chi tiết hơn. Với kiến thức và kinh nghiệm, bác sĩ sẽ giúp bạn có những giải pháp phù hợp, giúp con yêu phát triển khỏe mạnh và hạnh phúc.